Στο ΒΗΜΑ σήμερα, έντυπο και διαδικτυακό, δημοσιεύθηκε ρεπορτάζ με θέμα «Υπάρχει «woke» κουλτούρα στην Ελλάδα;», που ετοίμασε ο Διονύσης Σκλήρης. Στο ρεπορτάζ παρατίθενται αποσπάσματα και δικών μου απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο που έστειλε ο Δ. Σκλήρης. Παραθέτω ολόκληρες τις απαντήσεις μου εδώ:
---
1. Υπάρχει γλωσσολογική διάσταση στο woke κίνημα στην ελληνική γλώσσα; Λ.χ. προτάσεις αλλαγών, ώστε η γλωσσική έκφραση να είναι περισσότερο πολιτικώς ορθή και συμπεριληπτική; Ποια είναι η γνώμη σας; Είναι σε μια προοδευτική κατεύθυνση;
Μιλώντας ως άνθρωπος που ζει στον κόσμο μας, φρονώ ότι δεν υπάρχει περιεχόμενο στη διαμάχη μεταξύ του λεγόμενου woke και των αντιπάλων του. Όπως λιγο παλιότερα με την υστερία κατά της «πολιτικής ορθότητας», απλώς κάποιοι λένε ότι κόπτονται για την ελευθερία του λόγου ενώ στην πραγματικότητα ανησυχούν μήπως και πάψει να ηγεμονεύει ο δικός τους λόγος.
Στο πλαίσιο αυτής της ανησυχίας καλλιεργείται ένας αντι-woke ηθικός πανικός που θυμίζει πολλές φορές τον αμερικανικό αντικομμουνισμό της δεκαετίας του '50 και του ’60. Ο αντικομμουνισμός τότε τόνιζε κάθε λογής υπερβολή ή παρεκτροπή των «Κόκκινων» ενώ καλλιεργούσε την ψευδαίσθηση ότι επέκειτο κομμουνιστική επανάσταση ή και εισβολή των Σοβιετικών στις ΗΠΑ.
Ως γλωσσολόγος θα πω το προφανές: είναι και ευπρόσδεκτη και αναγκαία κάθε προσπάθεια για αντιπροσώπευση και εκπροσώπηση στη γλώσσα των ομάδων που αντιμετωπίζουμε ως μειονότητες, ιδανικά μέσα από τη δική τους φωνή.
---
2. Υπάρχει κριτική σε προσπάθειες αλλαγής στην κατευθυνση της πολιτικης ορθότητας ; ποια η γνωμη σας για την κριτικη;
Η όποια κριτική ασκείται σε προσπάθειες να γίνει πιο συμπεριληπτική η γλώσσα πρέπει να γίνεται αφενός με όρους γλωσσολογικούς κι όχι ιδεολογικούς και αφετέρου με γνώμονα κατά πόσον αυτές οι προσπάθειες έχουν ελπίδα να τελεσφορήσουν. Με άλλα λόγια, σε κάθε απόπειρα να ρυθμιστεί από τα κάτω η γλώσσα το μέλημα μας πρέπει να είναι αν αυτή η ρύθμιση έχει νόημα κι αν θα λειτουργήσει και θα εδραιωθεί ― όχι ιδεολογικές ενστάσεις όπως «αλλοιώνεται η γλώσσα μας» και τα λοιπά. Αυτά τα ζητήματα τα συζητάω λεπτομερώς σε ενάμισυ κεφάλαιο του βιβλίου μου Μέσα από τις λέξεις (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) του 2021.
---
3. Μπορείτε να μας αναφέρετε μια ενδιαφέρουσα ιστορία ως παράδειγμα;
Σε γενικές γραμμές, δεν μπορούμε να «πιάσουμε» και να διαμορφώσουμε συνειδητά τη γραμματική, δηλαδή τον μηχανισμό που φτιάχνει λέξεις και προτάσεις. Μπορούμε και πρέπει να επιλέγουμε το λεξιλόγιό μας με βάση αρχές όπως η ισότητα, η ορατότητα, η συμπερίληψη και η δικαιοσύνη – αλλά στην περίπτωση της γραμματικής οι αρχές αυτές δεν έχουν περιεχόμενο (επειδή η γραμματική είναι απλώς ένα συνδυαστικό σύστημα) άρα οι επεμβάσεις στη γραμματική δεν μπορουν να εδραιωθούν και τελικά παραμένουν μανιέρα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αντωνυμίες neo, που στα αγγλικά θα αντικαθιστούσαν το επίκοινο he, δηλαδή τη χρήση του αρσενικού όταν δεν γνωρίζουμε ή όταν δεν μας αφορά το γένος ή όταν θέλουμε να συμπεριλάβουμε όλα τα γένη. Καμία από αυτές τις αντωνυμίες neo δεν επέζησε, ενώ τελικά ως επίκοινο επικράτησε το γραμματικώς κατάλληλο they, που χρησιμοποιούνταν ήδη από τον 16ο αιώνα με αυτόν τον τρόπο.
