Ξεκινάμε από την αρχή: δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολο να εκλαϊκεύεις πορίσματα της επιστημονικής έρευνας. Ισχύει μάλιστα το εξής παράδοξο, αν και αληθές: όσον αφορά την ίδια τη διαδικασία της γραφής, πιο εύκολα γράφει κανείς σύνθετα τεχνικά κείμενα για την επιστήμη του παρά κείμενα που αποσκοπούν στο να εξηγήσουν στο ευρύ κοινό τις ανακαλύψεις της επιστήμης του.
Με την εκλαΐκευση ασχολούμαι από το 2006 με δημοσιεύματα σε εφημερίδες και με δύο πλέον βιβλία. Δυστυχώς για εμένα, είμαι γλωσσολόγος. Γλωσσολογία είναι η επιστήμη που μελετάει τη γλώσσα και καθαυτή αλλά και σε σχέση με άλλα γνωστικά αντικείμενα. Γιατί λοιπόν «δυστυχώς»; Επειδή η γλωσσολογία, όσο κι αν δυσκολεύεται κανείς να το πιστέψει, είναι η μεγάλη απούσα στον δημόσιο λόγο για τη γλώσσα.
Το πρώτο μου βιβλίο για το ευρύ κοινό, Μίλα μου για γλώσσα (2013, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ήταν αποτέλεσμα ανθολόγησης άρθρων μου στην κυπριακή εφημερίδα Πολίτης (2006-2010) και στην Καθημερινή (2009-2012), τα οποία βεβαίως αναθεωρήθηκαν, εμπλουτίστηκαν και ξαναδουλεύτηκαν. Αυτή η μέθοδος γραφής είχε το πλεονέκτημα ότι μου έδωσε την ευχέρεια και πολλές ευκαιρίες να εξασκήσω τη λεπτή αλλά απαιτητική τέχνη της εκλαΐκευσης σε μικρά επιμέρους θέματα κατ’ αρχάς. Επιπλέον, τα άρθρα γίνονταν αντικείμενο κριτικής και σχολιασμού, οπότε μπορούσα κι εγώ να ασκηθώ στη σαφήνεια, στην ακρίβεια και στην αμεσότητα ― αναγκαίες στην εκλαΐκευση κι οι τρεις τους.
Το αποτέλεσμα, το Μίλα μου για γλώσσα, προσέφερε μια σύντομη ξενάγηση στη Γλωσσολογία συζητώντας κάποια γλωσσικά φαινόμενα. Η ποικιλία θεμάτων που προσέφερε σε μικρές ποσότητες, απαραίτητες για να μη βαρεθεί το μη εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό, έκανε το βιβλίο δημοφιλές ενώ γράφοντάς το (ξανα)έμαθα ότι η τεχνική ορολογία είναι ο σκόπελος της εκλαΐκευσης. Οι τεχνικοί όροι, ακριβώς αυτοί που διευκολύνουν τη συνεννόηση μεταξύ ειδικών και τους γλυτώνουν από τον πλατειασμό, είναι τελικά αυτοί που δυσκολεύουν τους (ας πούμε) αμύητους.
Ήθελα όμως να πάω παραπέρα, να προχωρήσω σε κάτι πέρα από ένα ανθολόγιο θεμάτων στη γλωσσολογία. Επέλεξα λοιπόν το 2017 ένα θέμα που για τους περισσότερους μη γλωσσολόγους είναι η γλώσσα: τις λέξεις. Πιστός στο πνεύμα της επιστήμης (όχι μόνο της δικής μου) αποφάσισα να πατήσω σε απλά παραδείγματα για να δείξω αφενός ότι γλώσσα δεν είναι μόνον οι λέξεις και αφετέρου ότι και οι ίδιες οι λέξεις είναι διαρθρωμένες με βάση υπόρρητους γραμματικούς κανόνες. Αυτό το πρόγραμμα υλοποιήθηκε ως το καινούργιο μου βιβλίο, το Μέσα από τις λέξεις (2021, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).
Ακολουθώντας τη μέθοδο συγγραφής του προηγούμενου βιβλίου, δημοσίευσα έντεκα κείμενα στο διαδικτυακό περιοδικό Bibliothèque μεταξύ 2018 και 2021. Προκειμένου να αποφύγω αυτή τη φορά τη φόρμα ανθολογίας και για να συγκροτήσω πιο συνεκτικά το Μέσα από τις λέξεις, πρόσθεσα άλλα έξι κεφάλαια στο βιβλίο, ώστε να εξασφαλιστούν αφενός (σχετική) πληρότητα κι αφετέρου ενότητα στη συζήτηση σχετικά με τις λέξεις και με το τι μας αποκαλύπτουν.
Υπήρχε βεβαίως το ζήτημα της ορολογίας. Όσο και αν προσπαθεί να κανείς να απαλείψει τεχνικές συζητήσεις ή (θεός φυλάξοι) εξισώσεις, τύπους και διαγράμματα, η ορολογία παραμένει καίρια: δεν μπορείς να λες κάθε φορά «οι υπόρρητοι κανόνες της νοητικής γραμματικής που αφορούν τον σχηματισμό των λέξεων», θα πεις «μορφολογία». Ναι αλλά τι να κάνουμε; Οι μεν υποσημειώσεις προγκάνε τους αναγνώστες, το μπρος-πίσω των σημειώσεων τέλους ή των γλωσσαρίων τους αποθαρρύνει. Κατέφυγα λοιπόν στα πλαίσια.
Επειδή το Μέσα από τις λέξεις απευθύνεται σε απόφοιτους Λυκείου, είναι απαραίτητο να επεξηγείται η τεχνική ορολογία με συντομία και σαφήνεια. Τα επεξηγηματικά κείμενα εγκιβωτίστηκαν σε πλαίσια, κατά την πρακτική πολλών διδακτικών εγχειριδίων και άλλων εκλαϊκευτικών βιβλίων. Και έτσι, αν κάποιος λ.χ. γνωρίζει τι είναι η μορφολογία και δεν θέλει να διασπαστεί ο ρυθμός της ανάγνωσης, μπορεί να προσπεράσει το πλαίσιο που εξηγεί τον όρο· αλλιώς μπορεί να τον διαβάσει.
Και τι άλλο; Μα φυσικά χρειάζονται τα κατάλληλα παραδείγματα. Νομίζω ότι το πιο δύσκολο σκέλος της εκλαϊκευτικής διαδικασίας είναι να ανεύρεις και να συζητήσεις τα κατάλληλα παραδείγματα. Αυτό ισχύει επειδή μπορεί κανείς να ξεχάσει τις λεπτομέρειες ενός φαινομένου ή της ερμηνείας του, αλλά τα παραδείγματα μένουν ως υπενθύμιση ότι ναι, υπάρχει ένα ζήτημα εκεί, ένα εμπειρικό ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί. Γι’ αυτό και στο Μέσα από τις λέξεις αφιερώνεται τόση προσοχή σε κλαρινογαμπρούς αλλά και βουλεύτριες, στο σάμαλι και το ραβανί αλλά και στο μπακλαβαδογλύκι (και σε άλλες ζαχαροπλαστικές), στο ψαρονέφρι και το ψαροκόκαλο, στη διακίνηση, στα σουβλάκια και τα τραπεζάκια – και πάει λέγοντας.
