Από νωρίς μαζί με τα άλλα παιδάκια;
Κάποιοι μεταπτυχιακοί μου φοιτητές, που είναι επίσης γονείς μικρών παιδιών, ισχυρίστηκαν σήμερα ότι οι παιδίατροι συνιστούν να μπαίνουν τα παιδιά σε βρεφονηπιακό σταθμό όσο μικρότερα γίνεται. Ο λόγος, πάντα κατά τους φοιτητές μου, είναι ότι έτσι θα αναπτυχθούνε γλωσσικά καλύτερα. Με αφορμή αυτή την κουβέντα, ασχέτως αν αντιπροσωπεύει κάτι που πράγματι συνιστούν κάποιοι παιδίατροι ή όχι, θα μιλήσουμε κυρίως για τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών και λιγάκι για τους βρεφονηπιακούς σταθμούς.
Αναπτυξιακά στάδια της γλώσσας
Είναι γνωστό ότι η γλωσσική ανάπτυξη όλων των παιδιών περνάει από ακριβώς τα ίδια αναπτυξιακά στάδια: πρώτα έρχεται το βαύισμα, μετά έχουμε μεμονωμένες λέξεις γύρω στους 12 μήνες, ακολουθούν αποσπάσματα προτάσεων με δύο λέξεις και μετά (απότομα) ολόκληρες προτάσεις. Παρότι διαφορετικά παιδιά περνούν αυτά τα στάδια σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, αυτές κυμαίνονται μέσα σε καθορισμένα χρονικά πλαίσια. Επιπλέον, ισχύει κι εδώ το εξής: η γλωσσική ικανότητα δεν αντανακλάται απαραίτητα στη γλωσσική παραγωγή. Δηλαδή, υπάρχουν νήπια τα οποία δε μιλάνε πολύ. Αυτό δεν οφείλεται απαραίτητα στο ότι δεν έχουν αναπτυχθεί γλωσσικά: όπως υπάρχουν λιγομίλητοι και λαλίστεροι ενήλικες, έτσι υπάρχουν λιγομίλητα και λαλίστερα παιδιά.
Το αναπόδραστο της γλωσσικής κατάκτησης
Προτού προχωρήσει η συζήτηση, πρέπει να τονίσω ότι όλα τα παιδιά χωρίς κάποια παθολογία αναπτύσσουν τη μητρική τους γλώσσα τέλεια και ολοκληρωμένα. Μάλιστα, δεν υπάρχει τρόπος να αναστείλουμε, να επιβραδύνουμε ή να επιταχύνουμε εμείς ως γονείς ή ως παιδαγωγοί αυτή τη διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, μιλώντας περισσότερο στο παιδί δε θα καταφέρουμε να το κάνουμε να αναπτυχθεί γλωσσικά ταχύτερα – και γιατί θα έπρεπε άλλωστε. Χρησιμοποιώντας μεγάλη ποικιλία λέξεων δε θα καταφέρουμε να εμπλουτίσουμε το λεξιλόγιο του νηπίου. Επιπλέον, μιλώντας «σωστά» στο παιδί – ό,τι κι αν σημαίνει το «σωστά» για τον καθένα – δεν πρόκειται να πετύχουμε να κατακτήσει τη «σωστή» γλώσσα που θέλουμε εμείς.
Ισχύει βεβαίως ότι τα παιδιά παραμένουν περισσότερο ή λιγότερο στα αναπτυξιακά στάδια που πολύ χοντρικά σκιαγράφησα πιο πάνω. Ωστόσο, το πότε θα πούνε την πρώτη λέξη, πότε θα μπούνε στο στάδιο των ολοκληρωμένων προτάσεων, πότε θα καταφέρουν να προφέρουν σπάνιους φθόγγους όπως το ‘δ’ και το ‘θ’ ή συμπλέγματα όπως το ‘στ’ και το ‘σκ’, δεν εξαρτάται από εξωτερικά ερεθίσματα, την ποιότητα ή τον πλούτο τους. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών, το ‘πότε’ είναι ζήτημα εσωτερικής ανάπτυξης και η απάντηση ‘αργά ή γρήγορα’.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά κατακτούν τη μητρική τους γλώσσα τέλεια και ολοκληρωμένα μέσα σε πάνω-κάτω το ίδιο χρονικό διάστημα σε όποιο σημείο του κόσμου και να μεγαλώνουν, όποια κι αν είναι η γλώσσα (ή οι γλώσσες) στην οποία τα εκθέτουμε, είτε ομιλούνται είτε νοηματίζονται, όποια κι αν είναι η κοινωνία γύρω τους (τροφοσυλλεκτών, αγροτική, βιομηχανική, μεταβιομηχανική), είτε τα παιδιά μεγαλώνουν σε μονογονεϊκές, πυρηνικές, εκτεταμένες οικογένειες, κλαν, κοινόβια (όπως τα παλιότερα κιμπούτς στο Ισραήλ) ή ιδρύματα και όποιο κι αν είναι το στυλ διαπαιδαγώγησης που επικρατεί στο (οικογενειακό) περιβάλλον.
Γλώσσα κι όλα τ’ άλλα
Βεβαίως εδώ μιλάμε για τη γλωσσική ανάπτυξη και μόνο – υπάρχει λ.χ. έρευνα ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα όπως ορφανοτροφεία έχουν δυσκολίες στη συναισθηματική ανάπτυξή τους, πράγμα που ίσως τα κάνει λιγότερο επικοινωνιακά ως ενήλικες. Σε αυτό λοιπόν το σημείο πρέπει να γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ γλωσσικής και της υπόλοιπης ανάπτυξης των παιδιών: γνωστικής, συναισθηματικής, κοινωνικής κτλ. Ενδεχομένως, το να βάλουμε νωρίς το νήπιο στον βρεφονηπιακό σταθμό να έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε αυτές τις πτυχές της ανάπτυξής του– αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο ένας παιδοψυχολόγος ή ειδικός περί τα παιδαγωγικά γνωρίζει πολύ περισσότερα. Ωστόσο, γλωσσικά το παιδί θα κατακτήσει την ποικιλία που μιλούν οι συνομίληκοί του, είτε περάσει τα πρώτα χρόνια του με τη μητέρα, είτε με τη νταντά, είτε με τον παππού και τη γιαγιά, είτε μαζί με άλλα παιδάκια στον βρεφονηπιακό σταθμό: πράγματι, όλοι μιλάμε τη διάλεκτο της παιδικής παρέας μας, ούτε των γονέων ούτε των παππούδων μας.
[Δημοσιεύτηκε στον κυριακάτικο Πολίτη της 8ης Φεβρουαρίου 2009]
